Turc
Türkçe  | |
| Locutors | mai de 50 milions de |
|---|---|
| Tipologia | SOV [1] Aglutinanta |
| Classificacion lingüistica | |
Lengas altaïcas
| |
| Estatut oficial | |
| Oficial de | Turquia, Republica Turca de Chipre del Nòrd, Chipre, Macedònia del Nòrd, Kosova |
| Acadèmia | Türk Dil Kurumu - TDK |
| Estatut de conservacion | |
|
Classada coma lenga segura (NE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond | |
| Còdis lingüistics | |
| ISO 639-1 | tr |
| ISO 639-2 | tur |
| ISO 639-3 | tur |
| Ethnologue | tur |
| Glottolog | nucl1301 |
| ASCL | 4301 |
| IETF | tr |
Mòstra Türk Oğuz beyleri, ulus, işitin; üzeride Gök Tanrı basmasa, altta yer delinmese, Türk ulusu, ülkeni, töreni kim atar?
| |
| Mapa | |
 | |
Lo turc (turc: Türkçe [ˈtyɾctʃe] ) es la lenga principala del grop turqués, parlada per mai de 50 milions de personas en Turquia e dins de païses que foguèron part de l'Empèri Otoman, coma Bulgaria, Siria e Grècia, e comunautats d'immigrants en Alemanha, França, Estats Units e altres. Segon lo professor Turc, Sermet Sami Uysal, avent obtengut son doctorat en França a la Sorbona, auriá mai de 7000 mots eissits de la lenga francesa dins la lenga turca, essencialament dempuèi lo periòde Atatürk mas tanben datant egalament d'una epòca anteriora.[1][2]
Difusion geografica e usatge de la lenga
[modificar | modificar lo còdi]Difusion geografica
[modificar | modificar lo còdi]Lo turc es la lenga prumiera en Anatolia (levat lo sud-est curd) e dins lo nòrd de Chipre. Es parlat per de minoritats mai o mens importantas dins lo Curdistan turc, dins lo sud de Chipre e dins de regions isolaas del Balcans o del Curdistan iraquian. De diaspòras turcas importantas existisson egalament dins plusors païs europeus (Alemanha, França, Païs Bas, Àustria, Belgica, Soïssa, Reiaume Unit). Lo nombre de locutors es estimat a 120 milions dins lo monde. La màger part, environ 80 milions, vivon en Turquia.
Existís un turc estandardizat, basat sus las normas fonologicas e gramaticalas d'Istambol[3], e de dialectes. Lo pus important es lo dialecte anatolian occidentau que predomina dins las regions occidentalas e centralas d'Anatolia onte se tròban la màger part de la populacion turca. Los autres dialectes majors son los parlars del nòrd-est d'Anatolia (parlat dins la region de Trabzon) e de l'est d'Anatolia. Los autres dialectes son pus minoritaris car son parlats per de minoritats exterioras a l'estat turc (nòrd de Chipre, Balcans, nòrd d'Iraq, etc.).
Usatges de la lenga
[modificar | modificar lo còdi]Lo turc es una lenga importanta dins lo nòrd-est del bacin mediterraneu. En Turquia, a l'estatut de lenga oficiala e èra la lenga mairala de 85 % de la populacion en 2006. Es pereu oficiau al sen de la Republica de Chipre[4], mai i es unicament parlat per una minoritat (0,2 %) e de la republica turca del nòrd de Chipre – un estat unicament reconeissut per Turquia – ont es parlat per 99 % dels abitants. Dins los Balcans, a l'estatut minoritària en Bulgaria (600 000 locutors), en Grècia (40 000 locutors en 2014) e en Romania (25 000 locutors en 2014). En Asia Centrala, es reconeissut per Cazacstan (90 000 locutors).
Al niveu internacionau, lo turc es lenga oficiala de plusors organizacions regionalas ligaas a la promocion de las culturas turcas coma lo Conseu Turquic o l'Organizacion Internacionala per la Cultura Turca.
Organs de regulacion
[modificar | modificar lo còdi]Lo turc es regit per l'Institut de la Lenga Turca (Türk Dil Kurumu), una institucion publica creaa en 1932 per Atatürk. Es charjaa per l'Estat turc de menar de recherchas sus la lenga turca, de produrre un diccionari e d'emetre de recomandacions sus l'usatge e l'evolucion de la lenga.
Istòria
[modificar | modificar lo còdi]Las lengas turquicas
[modificar | modificar lo còdi]Las lengas turquicas son un ensemble de lengas que forman una familha d'una trentena de lengas parlaas dins una region anant dels Balcans a l'oèst de China e de Chipre au nòrd-est de Siberia. Lo nombre totau de locutors d'aquelas lengas es estimat entre 200 e 250 milions. Lor origina es pas clarament identificaa. Los Turcs semblan eissits d'un pòple sedentari establit dins la vau del flume Liao[5][6]. Obligat de quitar la region en causa de chambiaments climatics, migrèc en Asia Centrala ont adoptèron un mòde de vita nomada. Lo prototurc es ansin probable apareissut entre Tova e Mongolia a la fin del millenari II avC[7]. Aquela lenga se fragmentèc en parlars diferents durant lo millenari seguent[7].
Los textes pus ancians escrichs dins una lenga turquica son las inscripcions d'Orkhon, un ensemble de peiras levaas commemorativas erigias entre los segles VII e X al sud del lac Baikal[8][9]. En parallele, a partir dau sègle VI, los pòples turcofòns comencèron de migrar en Asia Centrala e l'airau de las lengas turquicas se desvolopèc pauc a cha pauc per curbir una larja zòna anent de la Mediterranea Orientala al nòrd-est de Siberia. En particular, a la fin del segle XI, los Turcs Seldjoquidas introduguèron lo turc oghoz en Anatolia après lor conquista de la region.
Lo periòde otoman
[modificar | modificar lo còdi]Afeblits per las invasions mongòlas, lo sultanat anatolian dels Seldjoquidas dispareissèc en 1308. I foguèc rapidament remplaçat per lo Sultanat Otoman, fondat en 1299, coma potença principala. Aquò durbèc un periòde marcat per la coabitacion de dos parlars diferents. Lo prumier èra lo turc otoman que prenguèc pauc a cha pauc la plaça de lenga administrariva laissaa per la disparicion del parlar seldjoquida. Escrich amb un alfabet derivat de l'arabi, èra una mescla de turc, de persan e d'arabi. Lo segond èra lo kaba Türkçe (« turc rugós » en occitan), la lenga jornadiera de la populacion generala. Aqueu parlar foguèc pauc a cha pauc influenciat per lo grèc, en particular dins las regions d'Esmirna e de Trebizonda.
Las reformas d'Atatürk
[modificar | modificar lo còdi]Escritura e prononciacion
[modificar | modificar lo còdi]Gramatica
[modificar | modificar lo còdi]Vocabulari
[modificar | modificar lo còdi]Annexas
[modificar | modificar lo còdi]Ligams internes
[modificar | modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | modificar lo còdi]- (tr) İsmet Zeki Eyüboğlu, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınları, Istambol, 1991, 866 p.
- (fr) René Grousset, L’Empire des steppes, Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, Payot, 1965.
- (tr) Ali Püsküllüoğlu, Arkadaş Türkçe Sözlük, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2004, 1215 p.
- (fr) Jean-Paul Roux, Histoire des Turcs, Fayard, 2000.
Nòtas e referéncias
[modificar | modificar lo còdi]- ↑ https://sm.k12.tr/vocabulaire-francais-passe-dans-la-langue-turque/
- ↑ https://lycie.fr/langue-turque.html
- ↑ (en) George L. Campbell, Concise Compendium of the World's Languages, Psychology Press, 1998, p. 547.
- ↑ Lo grèc es pereu lenga oficiala de la Republica de Chipre.
- ↑ (en) « Tracing population movements in ancient East Asia through the linguistics and archaeology of textile production », Evolutionary Human Sciences, vol. 2, 2020.
- ↑ (en) « Millet agriculture dispersed from Northeast China to the Russian Far East: Integrating archaeology, genetics, and linguistics », Archaeological Research in Asia, vol. 22, 2020.
- ↑ 7,0 et 7,1 (en) Junzo Uchiyama, J. Christopher Gillam, Alexander Savelyev e Chao Ning, « Populations dynamics in Northern Eurasian forests: a long-term perspective from Northeast Asia », Evolutionary Human Sciences, vol. 2, 2020, p. 11.
- ↑ (en) E. Denison Ross, « The Orkhon Inscriptions: Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen's Final Danish Rendering », Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, vol. 5, n° 4, 1930, pp. 861–867.
- ↑ (fr) Vilhelm Thomsen, « Déchiffrement des inscriptions de l'Orkhon et de l'Iénisseï », Bull. Acad. Roy. Danemark, 1893.
